پنجشنبه، 02 آذر 1402 - 15:20

دوم آذر به یاد درویش خان

اولین قربانی تصادف،موسس اولین آموزشگاه موسیقی بود

درویش‌خان از هنرمندان نامی و استادان موسیقی سنتی ایرانی در اواخر دوره قاجاریان است

آیین باور -نام اصلی او غلامحسین درویش زاده بود به سال  ۱۲۵۱ در تهران متولد شد و تاریخ مایل بود نام او را بارها برای اولین ها برزبان براند. او ۲ آذر ۱۳۰۵ درتهران قربانی اولین حادثه تصادف خودرویی ایران نامیده شد.مزار او در گورستان ظهیرالدوله تهران است.

درویش خان در دوره خودش صاحب سبک و تأثیرگذار بر موسیقی ایرانی بود. وی را پدر تار و سه تار نیز می دانند . او بود که یک تار را به سه تار افزود تا صدای بهتری از آن خارج شود. آثار مشهوری مانند تصنیف بهار دلکش، تصنیف ز من نگارم و چند رنگ و پیش‌درآمد از او به‌جا مانده‌است.آن وقتها آثارش را روی صفحات سنگی ضبط می کردند. دو صفحه با همکاری چند نوازنده و خواننده دیگر  از درویش خان به‌جا مانده‌است.

همچنین رهبر ارکستر کنسرت‌های انجمن اخوت بود که به حمایت صفاعلی ظهیرالدوله انجام می‌شد،. وی را از ایجادکنندگان و گسترش‌دهندگان پیش‌درآمد در موسیقی ایرانی می‌دانند. همچنین درویش‌خان به عنوان نخستین قربانی سوانح رانندگی در ایران شناخته می‌شود

درویش_خان نوعی آهنگ ضربی به نام پیش درآمد ساخت که تا سال‌ها بعد از او رواج بسیار داشت. او دستگاه موسیقی سنتی ایران را به ۷ دستگاه بخش کرد و آهنگ‌های فراوانی ساخت که ۲۲ آهنگ آن برجای مانده است. وی از نخستین کسانی است که در ایران کلاس آموزش موسیقی برپا کرد و شماری از نامداران موسیقی ایرانی، شاگردان او بوده‌اند.


درویش در زمان تحصیل در مدرسهً موزیک نظام که تحت نظر لومر اداره می‌شد متوجه یکنواخت بودن موسیقی ایرانی شد، به این جهت آواز را که تا آن زمان بدون ضرب و طولانی بود، خلاصه کرد و به صورت ضربی در آورد و علاوه بر «درآمد» که پیش از آواز نواخته می‌شد قطعهً ضربی دیگری به نام پیش درآمد به آن افزود.

آثار درویش خان که در سال‌های ۱۲۸۴ و ۱۲۸۸ و ۱۲۹۳ شمسی ضبط شده‌اند توسط فرهنگستان هنر با نام گلبانگ سربلندی در سال ۸۹ منتشر شد که این مجموعه کاملترین مجموعه منتشر شده از آثار درویش خان است.

این آلبوم در سبک کلاسیک ایرانی و شامل ۱۱ عدد قطعه موسیقی است که بر روی صفحات سنگی ضبط شده .

روح‌الله خالقی درباره درویش‌خان در کتاب خود چنین گفته‌است:

«درویش تار و سه‌تار هر دو را نیکو می‌نواخت. مضراب ریز نازک و خوش‌آوازی داشت و پنجه‌اش لطیف و تند و مخصوصاً ذوق و سلیقه‌اش بسیار خوب و نوای سازش گرم و پخته بود … ساخته‌های درویش از لحاظ ملودی بسیار سلیس و روان و از جهت سازندگی و علم ترکیب‌کردن اصوات، مطابق قواعد و اصول می‌باشد. … پیش‌درآمدهایش اغلب به وزن سه‌چهارم نوشته شده ولی در حقیقت شش‌ضرب است که پایه آنها را از یکی از اوزان معروف ضرب‌گیرها اقتباس کرده‌است و بهترین نمونه پیش‌درآمد می‌باشد که به وسیله دیگران تقلید شده‌است … رنگ‌های درویش بهترین ساخته‌های اوست مخصوصاً از این نظر که با مخلوط کردن وزن‌های شش‌هشتم و سه‌چهارم زمینه‌های خوبی به دست داده که اغلب آنها به بسیار متنوع است چنان‌که از ابتدا سنگین شروع می‌شود و به‌تدریج در قسمت‌های بعد، سریع می‌گردد. مخصوصاً رنگ افشاری و رنگ دوم ماهور و رنگ‌های اصفهانش بی‌نهایت زیبا و دلچسب جلوه می‌کند که هنوز هم بهترین نمونه رنگ ایرانی است.»


افزون بر تمام اینها درویش خان رنگ های بسیار زیبایی ساخته است که رنگ های ماهور همایون، شوشتری، اصفهان، سه گاه، ابوعطا و افشاری در دسترس است. آشنایی درویش خان با موسیقی اروپایی موجب شد که سرود مارش نیز بسازد. البته این آشنایی موجب گسیختگی وی از موسیقی ایرانی و پدیدآمدن روحیه اروپازدگی در وی نشد. از این سفرها یادگار ارزنده‌ای از بهترین نمونه‌های موسیقی صحیح و اصیل ایرانی برجای مانده است.
کلنل علینقی وزیری، مرتضی نی داود، موسی معروفی، حسین سنجری، یحیی زرین پنجه، سعید هرمزی، ابوالحسن صبا، عبدالله داور و... از جمله شاگردان درویش خان به شمار می روند. احد خواص در روزنامه زنگ در ۱۳۳۱ خورشیدی می نویسد: شاگردان درویش خان افزون بر هنر از ویژگی های اخلاقی استاد گرامی خود نیز استفاده های بسیاری کردند و او را از هر جهت مربی و مرشد خود می دانستند و همین عالم مرید و مرادی باعث شد که یک دسته شاگردان با وفا و هنر دوست زیر دست از او بار آمدند و موسیقی ایران را خلوص و صفایی دوباره ببخشند.

کدخبر: 1417