یادداشت آیین باور/ فریبا کلاهی 

در آغاز تاریخ، آموزش نه در مدرسه که در زندگی جریان داشت؛ در کوه و بیابان، در قصه‌های پدران و مهارت مادران. بعدها مکتب‌خانه‌ها در جهان شکل گرفتند؛ جایی میان دعا و دانایی، میان چوب نی و کاغذ کاهی.

با انقلاب صنعتی و گسترش علم، مدرسه به مفهوم امروزینش متولد شد؛ مکانی برای نظم، آموزش پایه و پرورش شهروندان آگاه.

در قرن بیست‌ویکم اما مدرسه از چهاردیواری فراتر رفت؛ در فنلاند، کره‌جنوبی، ژاپن، سنگاپور و حتی استونی، دانش‌آموزان نه‌فقط می‌خوانند و می‌نویسند، بلکه مهارت تفکر، حل مسئله، همدلی، کار گروهی و برنامه‌نویسی را از نخستین سال‌های تحصیل می‌آموزند.کلاس‌ها بدون نمره‌های سنتی، با گفت‌وگو و پروژه و تجربه پیش می‌روند.

در سوی دیگر اما، هنوز در برخی نقاط آفریقا، افغانستان، و حتی بخش‌هایی از ایران، کودکانی هستند که در مدرسه‌های فرسوده، با بخاری نفتی، نیمکت شکسته و کتاب‌های تکراری درس می‌خوانند؛ یا گاه اصلاً به مدرسه نمی‌روند.

در ایران نیز فاصله‌ی مدارس برخوردار و محروم، فاصله‌ی دو جهان است:

یک‌سو مدارسی با چاپگر سه‌بعدی، اینترنت پرسرعت و زبان برنامه‌نویسی در برنامه‌ی درسی، و سوی دیگر مدارسی در روستاهای دورافتاده که هنوز برق و گرمایش ایمن ندارند.

در دهکده‌ی جهانی امروز، علم و فناوری با سرعتی غیرقابل مهار در گردش‌اند؛ مرزها فرو ریخته‌اند و دانش در چند ثانیه از قاره‌ای به قاره‌ی دیگر می‌رسد.

در چنین جهانی، عقب‌ماندن از آموزش جهانی، یعنی حذف شدن از آینده. اگر قرار است شهروندان آینده بتوانند با تحولات ژنتیک، هوش مصنوعی و رباتیک هم‌قدم شوند، آموزش در ایران باید از قالب حافظه‌محور و معلم‌محور به سمت تفکر انتقادی، آموزش خلاق، و عدالت آموزشی حرکت کند.

روز دانش‌آموز فرصتی است برای تجلیل از نوجوانان، اما فراتر از جشن و گل، باید یادآور یک مسئولیت باشد: بازاندیشی در ساختار مدارس، در روش تدریس، در فاصله‌ی طبقاتی آموزشی.

این روز اگر به گفت‌وگو میان خانواده، مدرسه و سیاست‌گذار بدل شود، می‌تواند نقطه‌ی آغاز تحولی واقعی باشد.

مدرسه‌ی امروز ایران برای هماهنگی با استانداردهای جهانی، باید:

۱. آموزش مهارت‌های زندگی و تفکر انتقادی را در اولویت قرار دهد.

۲. از فناوری، نه به‌عنوان زینت کلاس بلکه به‌عنوان ابزار یادگیری استفاده کند.

۳. معلمان را توانمند کند، نه با دستور بلکه با آموزش مداوم و آزادی عمل.

۴. عدالت آموزشی را از شعار به واقعیت تبدیل کند. آینده متعلق به دانش‌آموزانی است که می‌آموزند چگونه یاد بگیرند، نه فقط چه چیزی را حفظ کنند. و شاید رسالت روز دانش‌آموز، یادآوری همین حقیقت ساده اما بزرگ باشد.