آیین باور _ایران در حالی روز جهانی خاک را پشت‌سر می‌گذارد که سرعت از‌دست‌رفتن خاک در کشور چند برابر میانگین جهانی است و پیامدهای آن بر امنیت غذایی، منابع طبیعی و حافظه‌ جمعی نگران‌کننده شده است.

خاک، تنها بستر کشاورزی و زیست‌محیطی نیست؛ حافظه‌ انباشته‌ی سرزمینی ماست. هر وجب از این خاک، ردّی از زیست نسل‌ها، روستاهای فراموش‌شده و هویت مشترکی را در خود حمل می‌کند که با فرسایش آن، بخش‌هایی از همین میراث نیز محو می‌شود.

امروز ایران سالانه حدود ۲ میلیارد تن خاک از دست می‌دهد؛ رقمی که به معنای ۱۶ تا ۱۶.۵ تن فرسایش در هر هکتار است؛ ۴ تا ۵ برابر میانگین جهانی. این سرعت ویرانگر وقتی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم تشکیل یک سانتی‌متر خاک سالم صدها سال زمان می‌برد و از بین رفتنش تنها به یک فصل خشکسالی یا یک تصمیم اشتباه مدیریتی نیاز دارد.

دلایل این وضعیت کاملاً روشن‌اند: تغییر گسترده کاربری اراضی و نابودی پوشش گیاهی، چرای بی‌رویه و کشاورزی ناپایدار، برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی که خاک را سست و بی‌جان می‌کند، و راه‌سازی، معدن‌کاری و پروژه‌های فاقد ارزیابی محیط‌زیستی که به گسیختگی لایه‌های خاک دامن می‌زند. وضعیت اقلیمی خشک ایران نیز نقش دارد، اما سهم اصلی متوجه تصمیم‌های انسانی و بی‌توجهی به سیاست‌های حفاظتی است.

روز جهانی خاک یادآور این واقعیت تلخ است که فرسایش تنها تهدیدی زیست‌محیطی نیست؛ تهدیدی علیه حافظه‌ تاریخی و هویت ماست. با هر لایه‌ای که فرو می‌ریزد، بخشی از توان سرزمین و بخشی از خاطرات جمعی‌مان نیز همراه آن از میان می‌رود. آینده‌ای که روی این خاک ایستاده، نیازمند تصمیم‌های فوری، صریح و مبتنی بر علم است؛ وگرنه فردا برای بازسازی آن بسیار دیر خواهد بود.