آیین باور- آذر به چم(معنی) آتش است. و یکی دیگر از چهار آخشیج(عنصر پاک کننده) نزد زردشتیان می باشد. از آنجا که آتش بهترین و سریع ترین عنصر پاک کننده و گرما است از زمان های قدیم مورد احترام بوده است. ایرانیان قدیم و سپس زردشتیان امروز و برخی شهرهای کشور، در جشن آذرگان مانند سایر جشن ها با لباس آراسته و تمیز به آدریان ها می روند و با خواندن آتش نیایش(بخشی از اوستا) اهورامزدا را سپاس گفته و پس از نیایش به شادی می پردازند .
آیین‌های جشن آذرگان
ابوریحان بیرونی در « آثارالباقیه » دربارهٔ جشن آذرگان نوشته است: « روز نهم آذر، عیدی است که به مناسبت توافق دو نام ” آذرجشن” می گویند و در این روز به افروختن آتش نیازمند است و این روز جشن آتش است و به نام فرشته ای که به همه آتش‌ها موکل است نامیده شده. زرتشت امر کرده در این روز آتشکده‌ها را زیارت کنند و در کارهای جهان مشورت نمایند ».

ریشه واژه جشن

جشن، ریشه در یسن اوستایی دارد و معنای یسن پرستش و ستایش است و معنای ستایش و پرستشی توام با شادمانی و سرور از آن دریافت می‌شود.

ایرانیان باستان برای هر روز سال نامی داشتند. در میان نام‌هایی که بر روی روزهای سال گذاشته شده بود نام ماه‌ها نیز وجود داشت. مثلاً روز اول هر ماه اورمزد، روز دوم وهمن، روز سوم اردیبهشت روز چهارم شهریور، روز پنجم سپندارمزد روز ششم خورداد روز هفتم اَمرداد و الی آخر

جشن آذرگان روز آذر از ماه آذر (۳ آذر ماه خورشیدی)

آذر به معنای آتش است و یکی دیگر از چهار گوهر آفرینش محسوب می‌شود که برای زرتشتیان بسیار مقدس بوده و قدرت پاک‌کنندگی دارد. پوشیدن لباس تمیز، خواندن نیایش آتش و شادمانی از برنامه‌های این روز است.

به روایتی دیگر جشن آذرگان در نُهمین روز از آذرماه در گاهشمار زرتشتی که نام روز و ماه یکی می‌شود یعنی روز آذر در ماه آذر، جشن « آذرگان » برگزار می شود که در گاهشمار خورشیدی برابر است با سوم آذر ماه خورشیدی.

انگیزه برگزاری جشن آذرگان
فرخندگی هم نامی روز و ماه به نام ایزد آذر و بزرگداشت جایگاه آن دراندیشه ایرانیان دلیل برگزاری جشن آذرگان است.

نیاکانمان آذرگان را روزی خجسته می دانستند و در خانه‌ها و بام‌ها آتش افروخته و آن روز را با شادی و شادمانی و خواندن نیایش‌ها و گستردن سفره آیینی با خوراکی‌های گوناگون در آتشکده‌ها که آذین بندی شده بودند، جشن می گرفتند. به هنگام جشن، بر آتش چوب‌های خوش سوز و خوش بو می نهادند و آنگاه به مناسبت آغاز سرما، از آتش فروزان در آتشگاه، هر کس اخگری به خانه برده و آن آتش تا پایان زمستان در خانه‌ها فروزان بود و نمی گذاشتند خاموش شود و آن را نیک فرجام و فرخنده می دانستند. یکی از نیایش هایی که در آذر روز هرماه و از جمله در آذر روز از آذرماه خوانده می‌شود « آتش نیایش » نام دارد که پنجمین نیایش از پنج نیایش « خرده اوستا » است.

آیین‌های جشن آذرگان در ایران امروز
جشن آذرگان این روزها در شهرهای کرمان، یزد، شیراز، تهران و… از طرف زرتشتیان و با شرکت این گروه از اقلیت‌های مذهبی در مراکز دینی خودشان برگزار می‌شود. خواندن بخش‌هایی از اوستا توسط موبد، بخش همیشگی این آیین به شمار می‌رود.

جایگاه آذر در فرهنگ ایران
آذر در اوستا « آتَر/ آتَرش» و در پهلوی « آتُر / آتَخش » و در فارسی امروز « آذر / آتش »است. آذر، ایزد نگاهبان آتش و فروزه اهورامزداست برای همین گاه او را در شمار امشاسپندان آورده اند. در فرهنگ ایران، آتش یکی از پدیده‌های طبیعی ستودنی است چون گرمای زندگی را در کالبد دیگر پدیده‌های هستی جاری می سازد و با نور خود که نشانی از آذر اهورایی است جان و دل یاران اهورامزدا را روشنایی می بخشد پس « سوی پرستش » اهورا مزداست و آتش پرستاران در آتشکده از آن پرستاری می کنند. جشن آذرگان از جشن‌های ویژه آتش در فرهنگ ایران است که در ستایش آذر اهورایی برگزار می شود.

ایزد آذر در متن‌های کهن
در بسیاری از متون کهن از آذر اهورایی یاد شده و جایگاه او ستوده شده است. برای نمونه در « یسنا، هات ۶۲ » از آذر اهورایی با صفاتی چون « برازنده ستایش و نیایش » ، « گشایش بخش » و « پناه بخش » یاد شده است و از او شادکامی، زندگی دراز، آسایش همگانی، کامروایی و روشنایی خواستار شده اند. همچنین در « آتش نیایش » در ستایش آذر اهورایی آمده است: « درود بر تو ای آتش! ای برترین آفریده سزاوار ستایش اهورا مزدا … به تو ای آتش! ای پرتو اهورامزدا ! خشنودی و ستایش آفریدگار و آفریدگانش برساد ! افروخته باش در این خانه ! پیوسته افروخته باش در این خانه! فروزان باش در این خانه ! تا دیر زمان افزاینده باش در این خانه! به من ارزانی ده ای آتش! ای پرتو اهورامزدا ! آسایش آسان! پناه آسان ! آسایش فراوان! فرزانگی، افزونی، شیوایی زبان و هوشیاری روان و پس از آن خرد بزرگ و نیک و بی زیان و پس از آن دلیری مردانه، استواری، هوشیاری و بیداری، فرزندان برومند و کاردان، کشورداری و انجمن آرا، بالنده، نیک کردار، آزادی بخش و جوانمرد، که خانه مرا و ده مرا و شهر مرا و کشور مرا آباد سازند و انجمن برادری کشورها و همبستگی جهانی را فروغ بخشند… »

هچنین جشن شب چله خورداد روز از آذر، (۳۰ آذر ماه خورشیدی)برگزار می شود یا جشن شب چله که یکی از باشکوه‌ترین جشن‌های اجدادی است که در رده مهم‌ترین جشن‌های باستانی ایران قرار دارد.

جشن زیبای شب چله نسل به نسل ناملایمات تاریخ چون حمله اسکندر، تازش اعراب و یورش مغولان را طی کرده و به ما رسیده است. ایرانیان باستان به دانش بالایی در گاهشماری رسیده و فهمیده بودند که نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است. این شب در باور ایرانیان شب تولد ایزد مهر بوده و ایرانیان این شب را در کنار هم به شب نشینی، فال، داستان گویی خوردن تنقلات و… به صبح می‌رساندند و بر این باور بودند که شب هر چقدر هم طولانی باشد سرانجام نور و روشنایی پیروز میدان است.

جشن‌های ایران باستان به جشن‌های ایران در دوران ایران باستان اشاره دارد. جشن‌های بزرگ ایرانیان باستان عبارت بودند از: نوروز، مهرگان، جشن‌های آتش، گاهنبارها و جشن فروردگان که در خلال هر یک از این جشن‌ها مراسم و جشن‌های وابسته‌ای نیز برگزار می‌شده‌است. لازم به تذکر است که تاریخ جشن‌‌های ذکر‌شده و تقسیم بندی ماه‌ها بر اساس گاه‌شماری‌ ایران باستان است و با گاه‌شماری هجری شمسی امروزین مطابقت ندارد.

فهرست
۱- جشن‌های ایران باستان
۲- گاه‌شماری در ایران باستان
۳- روزهای همنام با دوازده ماه و جشن‌های ماهانه 
    اردیبهشتگان
    خردادگان
    جشن تیرگان
    جشن شهریورگان یا آذرجشن
    جشن امردادگان
    جشن مهرگان
    جشن آبانگان
    جشن آذرگان
    خرم‌روز
    بهمن‌گان یا بهمنجنه
    سپندارمذگان یا اسپندگان
۴- جشن‌های شش گانهٔ گاهنبار
    جشن فروردگان یا جشن همسپثمیدیه
       زمان جشن
       رسوم جشن فروردگان
۵- جشن‌های آتش
    جشن سده
    جشن سوری پایان سال
۶- نوروز و جشن‌های مربوط به نوروز
    نوروز کوچک
    نوروز بزرگ یا خردادروز
    مراسم ایرانیان باستان در نوروز
       خوان نوروزی
       کاشت حبوبات جهت تفال زدن
       جشن و مراسم آب‌پاشی
       هدایای نوروزی
       کوسه برنشین
       میر نوروزی
       بار عام نوروزی
۷- جشن‌های دیگر سال
    سروش روز
    جشن آبانگاه
    جشن خزان
    سیرسور
    جشن بتیکان
    جشن گاوگیل
    جشن بادبره
    یلدا
    جشن بمو